πολιτική/κρίση

Τι γίνεται όταν ένας γιάπης (Έντουαρτ Νόρτον) που δουλεύει για μια "σατανική" ασφαλιστική μεγαλοεταιρεία, που εγκρίνει προβληματικά αμάξια, και γεμίζει τη ζωή του αγοράζοντας ό,τι καινούργιο φέρνει το ΙΚΕΑ, χάνει ξαφνικά τον ύπνο του;

Άλλοι παίρνουν ηρεμιστικά ή υπνωτικά. Αυτός όμως βρίσκει διαφορετικούς τρόπους και κάπως έτσι κάνει τη σημαντικότερη γνωριμία της ζωής του. Γνωρίζει μια χαμένη πτυχή του εαυτού του. Μια προσωποποιημένη στην ταινία έκφανσή του, τον Τάιλερ (Μπραντ Πιτ) για την οποία μόνο στο τέλος μαθαίνει ο θεατής πως είναι απλώς μια τέτοια κι όχι ένας πραγματικός άνθρωπος. Ο Τάιλερ μαθαίνει στο γιάπη έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, με μια εντελώς διαφορετική νοηματοδότηση: τα υλικά αγαθά, τα έπιπλα και τα ρούχα με τα οποία προπαθείς να συμπληρώσεις το κενό σου και να εκφράσεις τη μοναδικότητά σου είναι τρίχιες κατσαρές. Είσαι ένα κομμάτι χώμα, είμαστε τα σκατά αυτού του κόσμου και τίποτα περισσότερο, αναφωνεί πολλάκις κατά τη διάρκεια της ταινίας. Τον μυεί παράλληλα σε έναν νέο τρόπο "διασκέδασης", την πάλη. Έτσι ιδρύουν μια μυστική ομάδα πάλης, το fight club, στην οποία τα μέλη απλώς συναντιούνται και πλακώνονται στο ξύλο.

Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας δεν διευκρινίζεται ο ρόλος του fight club, της ομάδας πάλης ως τέτοιας (γιατί αργότερα εξελίσσεται σε κάτι σαν τρομοκρατική οργάνωση). Δεν επεξηγείται, δηλαδή, για ποιον ακριβώς λόγο οι άντρες αυτοί κάθονται και χτυπιούνται και δη γιατί ο ίδιος ο Έντουαρτ Νόρτον χτυπάει τον εαυτό του στην αρχή. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι μόνον υπαινικτική. Η μυσταγωγία αυτή, το τελετουργικό της βίας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τρόπο ζωής αλά Τάιλερ.

Η γροθιά του Νόρτον στον εαυτό του, είναι στην πραγματικότητα μια γροθιά, μια έμπρακτη άρνηση
κι αμφισβήτηση, στο τμήμα εκείνο του εαυτού του που κυριαρχούσε μέχρι τότε επί του συνόλου του. Στον άκρατο καταναλωτή και ηδονιστή που ξόδευε άσκοπα τη ζωή του. Αυτός είναι ο πραγματικός στόχος. Μόνο χτυπώντας εκείνο το κομμάτι μέσα του μπορεί να αλλάξει, να βγάλει στην επιφάνεια έναν άλλο εαυτό του: τον Τάιλερ που αμφισβητεί την υφιστάμενη εξουσία (που εκφράζεται μέσα από τον κυρίαρχο τρόπο ζωής) και οργανώνει μια πραγματική "επανάσταση".

η γυναικεία παρουσία στη ζωή του γιάπη δεν είναι τυχαία, η Μαρλα είναι εκείνη που γεννά μέσα στον γιάπη τον Τάιλερ κι έτσι μαζί της κλείνει η ταινία με το χάπι έντ μιας εκρηκτικής αντισυστημικής πράξης

Το μήνυμα που καθιστά την ταινία ένα γεμάτο πολιτικό περιεχόμενο αριστούργημα είναι το εξής: είμαστε απόλυτα αλλοτριωμένοι και ένα μέρος του εαυτού μας αντανακλά/διαμορφώνεται/γαλουχείται με βάση τα κοινωνικά αξιακά συστήματα που επικραττούν. Με άλλα λόγια ένα μέρος του εαυτού μας είναι ένα καθρέφτης της κοινωνίας μας, είναι η ίδια η κοινωνία μας. Με αυτό το μέρος του εαυτού μας είναι που πρέπει κατ' αρχήν να αναμετρηθούμε.

Βεβαίως αυτή η φυτευμένη μέσα μας νοοτροπία είναι πολύ συγκεκριμένη και αντανακλά στις κοινωνικές σχέσεις που μας περιβάλλουν.

Αυτό ακριβώς εκφράζει ο Όργουελ στο έργο του "Ο δρόμος για την αποβάθρα του Γουίγκαν": "Μου είναι εύκολο να λεώ ότι θέλω να απαλλαγώ απ' τις ταξικές διακρίσεις, αλλά σχεδόν όλα όσα σκέφτομαι και κάνω είναι απόρροια ταξικών διακρίσεων (...) Πρέπει να αλλάξω τον εαυτό μου τόσο ριζικά, που στο τέλος μετά βίας θα μπορώ να τον αναγνωρίζω".

Όταν ο Χάρυ Πότερ καλείται να αντιμετωπίσει το μεγαλύτερό του εχθρό, τον Βόλντεμορτ, με τρόμο μαθαίνει πως πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, για τον "πολύ απλό" λόγο ότι ένα κομμάτι του θανάσιμου εχθρού του κατοικεί και μέσα στον ίδιο.

Έτσι, ο ηρωικός Χάρυ "αυτοκτονεί" προκειμένου να πάρει μαζί του και εκείνο το κομμάτι, και να καταστήσει έτσι τον εχθρό του τρωτό. Τι θα γινόταν άραγε αν δεν το έκανε αυτό, αν ήταν ένας συμβατικός μοντέρνος αντι-ήρωας;

Ίσως θα κατάφερνε να εξοντώσει τον Βόλντεμορτ και μετά θα αποθεωνόταν από όλον τον κόσμο. Η δόξα θα του έφερνε δύναμη και πίστη, θα τον εγέμιζε φιλοδοξίες και στο τέλος θα γινόταν αυτός ο μεγάλος εχθρός: ένας Βόλντεμορτ στη θέση του Βόλντεμορτ (σαν το χαλίφη στη θέση του χαλίφη).

Αυτό ακριβώς το ενδεχόμενο απορρίπτει βαίνοντας στην αυτοκαταστροφή του. Αρνιέται τον ίδιο του τον εαυτό, μαζί και όλες τις φιλοδοξίες που μπορεί να γεννηθούν, αν δεν έχουν ήδη γεννηθεί, στο όνομα ενός μεγαλύτερου σκοπού. Έτσι καταστρέφοντας τον εαυτό του, στην πραγματικότητα καταστρέφει εκείνο μόνο το μέρος του εαυτού του στο οποίο και ζούσε το κομμάτι του Βόλντεμορτ. Ή μάλλον για να το μεταφράσουμε καταστρέφει εκείνο το μέρος του που θα μπορούσε να τον καταστήσει έναν νέο Βόλντεμορτ. Αυτή είναι μια πραγματική επαναστατική πράξη.

Κάτι παρόμοιο, ένα χτύπημα στο μέρος του εαυτού μας που αντικατοπτρίζει πολύ συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες συμβαίνει και στο Saw. Εκεί όμως τα διάφορα υποκείμενα δεν το κάνουν με δική τους απόφαση, παρά υπό την πίεση του παρανοϊκού(;) σαδιστικού εγκληματία Τζίγκσο. Ο Τζίγκσο προσφέρει στα θύματά του την ευκαιρία να σκοτώσουν εκείνο ακριβώς το κομμάτι του εαυτού τους, κάνοντας μια επίπονη θυσία, προκειμένου να εξαγνιστούν και να υπηρετήσουν ξανά τη ζωή ζώντας την.

Έχει ενδιαφέρον πως αυτό ακριβώς το νόημα εκφράζει και ο Αλκίνοος Ιωαννίδης στο ιδιόμορφο τραγούδι του "πατρίδα":
"Δε θέλω ο εαυτóς μου να 'ναι τóπος δικóς μου
ξέρω πως óλα αν μου μοιάζαν θα ταν αγέννητη η γη
Δε με τρομάζει το τέρας, ούτε κι ο άγγελóς μου
ούτε το τέλος του κóσμου, με τρομάζεις εσύ

Με τρομάζεις ακóμα, οπαδέ της ομάδας
του κóμματος σκύλε, της οργάνωσης μάγκα
διερμηνέα του Θεού, ρασοφóρε γκουρού
τσολιαδάκι φτιαγμένο, προσκοπάκι χαμένο

Προσεύχεσαι και σκοτώνεις, τραυλίζεις ύμνους οργής
έχεις πατρίδα το φóβο, γυρεύεις να βρεις γονείς
μισείς τον μέσα σου ξένο κι óχι, δεν καταλαβαίνω
δεν ξέρω πού πατώ και πού πηγαίνω"
 
Αυτός στον οποίο απευθύνεται στην πραγματικότητα, το "εσύ" του τραγουδιού, δεν είναι κανενός είδους ετερότητα, κανένας Άλλος, είναι ο ίδιος του ο εαυτός του, το κομμάτι του που αποτελεί καθρέφτη της νεοελληνικής κοινωνίας.

Για να ξαναγυρίσουμε στον Όργουελ, στο έργο του "Κρατήστε σφιχτά το μικοραστισμό σας" αναπτύσσεται αυτή η ιδέα: πόσο βαθιά ριζωμένες μέσα μας είναι οι υπάρχουσες κοινωνικές δομές, και πως για να τις ανατρέψουμε, όσοι θέλουμε να τις ανατρέψουμε, θα πρέπει πρώτα να δώσουμε μια γροθιά στον εαυτό μας σαν τον Έντουαρτ Νόρτον, και να αντιμετωπίσουμε το ίδιο το κομμάτι του εαυτού μας που εκφράζει, με τον τρόπο ζωής που μας υποδεικνύει, αυτές τις δομές.

Ο Σλαβόι Ζίζεκ σημειώνει πως ακριβώς "οι πιο μύχιες πεποιθήσεις μας είναι εκεί έξω, ενσαρκωμένες σε πρακτικές που φτάνουν μέχρι και την άμεση υλικότητα του κόσμου μας: από τις ιδέες μας για το καλό και το κακό, το άσχημο και το όμορφο μέχρι τον τρόπο που μιλάμε, την αίσθηση του χιούμορ μας και τους τρόπους μας στο τραπέζι.(...) είναι όλα εν τέλει ζήτημα συνήθειας.". Επομένωςδιαμορφωτικό ρόλο για την καθημερινή πράξη παίζει η συνήθεια. Και περαιτέρω το συμβολικό υπόστρωμα στο οποίο εντάσσεται η συνήθεια ως τέτοια.

Πιο συγκεκριμένα, οι πράξεις μας,  και το μέρος του εαυτού μας που εκφράζεται με αυτές, είναι αποτέλεσμα ενός συμβολικού υποστρώματος που συμπληρώνει και υποβαστά γενικώς την κοινωνική πρακτική. Το υπόστρωμα αυτό αποτελείται από εκείνα τα πράγματα που θεωρούμε αυτονόητα, τους μετα-κανόνες (τον τρόπο με τον οποίο -πρέπει να- εφαρμόζουμε έναν κανόνα), τις συμβολικές χειρονομίες (πχ τα δώρα: έχετε αναρωτηθεί γιατί κάνουμε δώρα;), τις συνήθειες και εν γένει τις κοινωνικές εκείνες επιταγές που συναπαρτίζουν τα πρέπει της συμπεριφοράς μας. Αυτά είναι που αποτυπώνονται σε εμάς και τα θεωρούμε μέρος του εαυτού μας εντάσσοντας στα στο συμβολικό μας σύμπαν. Έπειτα αφού τα κάνουμε μέρος του εαυτού μας, πράττουμε αναλόγως.

Αυτό το συμβολικό υπόστρωμα είναι που χτυπάει στην πραγματικότητα όποιος χτυπάει τον αλλοτριωμένο κομμάτι του εαυτού του. Χτυπάει το "ανομολόγητο υπόστρωμα" της καθημερινής μας ζωής.

Όλοι όσοι διατεινόμαστε πως θέλουμε να αλλάξει το status quo, θα πρέπει πρώτα να αναμετρηθούμε με την έκφανση του status quo που ζει μέσα μας και η οποία εκφράζεται με τις πράξεις και τις συνήθειες μας (από τις πιο απλές και καθημερινές μέχρι τις πιο σύνθετες), να εξαλείψουμε αυτό το εχθρικό κομμάτι, και να αλλάξουμε ριζικά, να κάνουμε την επανάσταση πρώτα μέσα μας. Κάνοντας αυτήν την επανάσταση αρχίζουμε ήδη να κινούμε τις περιοχές "του κάτω κόσμου" ή κατά τον Βιργίλιο "acheronta movebo" (έτσι ο Σλαβόι Ζίζεκ σημειώνει πως καθόλου τυχαίο δεν είναι που ο Φρόυντ επέλεξε να βάλει αυτό το παράθεμα του Βιργιλίου ως προμετωπίδα στην "Ερμηνεία των Ονείρων").

Για να κινήσουμε τον Αχέροντα, τον κάτω κόσμο, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον Κέρβερο, το αλλοτριωμένο από το status quo κομμάτι του εαυτού μας.